Valeriaan

Valeriaan kent binnen de kruidengeneeskunde een belangrijke plek als natuurlijk kalmeringsmiddel. Al van oudsher worden delen van de plant verwerkt tot tincturen, thee en extracten. Valeriaan wordt ingezet bij slaapproblemen, angsten, stress en als natuurlijk alternatief voor kalmeringsmiddelen zoals benzodiazepines.

Botanische beschrijving

Valeriaan is een kruidachtige plant en familie van de kamperfoelie. Ze komt voor in het wild in delen van Europa en Azië. Het is een meerjarige plant. De bloeiperiode vindt plaats rond juni of juli, soms later nog in september. Ze produceert witte tot roze bloemetjes, gevormd in schermen. De plant heeft een donkergroene kleur, met een kale stengel en veervormige bladeren, verspreid in rijen. Ze groeit het liefst op vochtige, humusrijke grond met niet teveel schaduw. Ze wordt zo’n 60 tot 120 cm hoog. 

Valeriaan, of valerian, is afkomstig van de naam Valeria en het Latijnse woord valere. Dit wil zeggen ‘in goede gezondheid, in gezonde kracht’. De plant werd zo genoemd vanwege de vele gezondheidsaspecten die eraan werden toegeschreven. 

Botanische benaming

Valeriana officinalis.

Valeriaan als natuurlijk kalmeringsmiddel binnen fytotherapie

Valeriaan is een bekende plant binnen de kruidengeneeskunde of fytotherapie. Hier wordt ze veel geadviseerd aan mensen met bijvoorbeeld angstproblemen en slapeloosheid.

Al in de Griekse Oudheid werd valeriaan veel ingezet als medicijn, zo’n tweeduizend jaar geleden. Oorspronkelijk werd de plant veel gebruikt als middel om krampen te stillen, vanwege haar bittere en aromatische eigenschappen. De Griekse wijsgeer Hippocrates schreef al over de eigenschappen van de plant. Ook Dioscorides schreef uitgebreid over valeriaan in zijn werk ‘De Materia Medica’. Men ontdekte pas later de sedatieve werking van valeriaan. De eerste beschrijvingen van haar kalmerende eigenschappen werden waarschijnlijk gedaan door de Griekse arts Claudius Galenus, in de tweede eeuw na Christus. Vervolgens gingen er zo’n 15 eeuwen overheen voordat de eigenschappen van valeriaan als kalmeringsmiddel werden herontdekt.

In 1597 werd het boek ‘Herball’ gepubliceerd, geschreven door John Gerard. Hierin stond vermeld dat valeriaan ‘uitstekend werkt voor zij die last hebben van nervositeit en spasmen’. Ook zou het volgens hem een remedie zijn voor opengehaalde wonden. De gedroogde wortel van valeriaan werd veel ingezet als medicijn door armen in het noorden van Engeland en Schotland en volgens hen zou ‘geen soep of pap of vleesgerecht enige waarde had, wanneer er geen valeriaan was’. 

In de 17de eeuw beschreef de astrologische botanist Nicholas Culpeper de plant valeriaan. Hij dacht dat valeriaan onder Mercurius viel en daarom een verwarmend effect heeft als medicijn. Hij adviseerde het gebruik van zowel de wortel als het blad en gaf als recept: ‘de wortel gekookt in zoethout, rozijnen en anijszaad is een goed medicijn voor zij die last hebben van een hoest. 

Vanaf dit moment werd het gebruik van valeriaan steeds populairder. Ze werd door artsen ingezet bij gevallen van hysterie, nervositeit en angsten. Tot in de jaren 1940 werd valeriaan veel gebruikt als kalmeringsmiddel. Hierna, in de jaren ‘50 raakte het steeds meer in onbruik door de opkomst van farmaceutische kalmeringsmiddelen.

Valeriaan weer populair

Steeds meer mensen wenden zich af van farmaceutische bedrijven en de medicijnen die zij aanbieden. Het delen van kennis, via internet, boeken en mond-tot-mond, laat blijken dat meer mensen zich vragen stellen bij het gebruik van synthetische, farmaceutische producten om ziekten en kwalen te behandelen. De bijwerkingen van deze middelen laten zien dat er ook heel wat gezondheidsrisico’s aan verbonden zijn. Er wordt sneller gekozen voor natuurlijke medicijnen en pijnstillers zoals CBD, valeriaan en dergelijke. Uiteraard dient er altijd eerst met een arts overlegd te worden, indien je wilt stoppen met bepaalde medicijnen. 

Goede nachtrust en omgaan met stress en angst

Veel mensen kampen met slaapproblemen. Hier zijn verschillende redenen voor en vaak is het een combinatie van meerdere problemen. De huidige maatschappij maakt het voor velen moeilijk om te kunnen ontspannen. Bovendien ligt er veel druk op mensen, binnen de werksfeer en het gezin. Daarbovenop komen de huidige levensstandaarden, waarbij mensen ‘luxueus’ leven, maar tegelijkertijd hun natuurlijke balans verliezen en te weinig lichaamsbeweging hebben, te veel binnen zitten, ongezond eten en (‘s avonds) naar een scherm kijken.

Veel mensen met slaapproblemen of angsten nemen valeriaan als natuurlijke remedie. De effecten van de plant helpen je om overdag tot rust te komen en ‘s avonds goed te slapen. Zo melden gebruikers dat ze met behulp van valeriaan sneller in slaap kunnen vallen en beter doorslapen. 

Eigenschappen van valeriaan:

• Het kalmeren van lichaam en geest
• Helpt beter omgaan met stemmingsschommelingen als gevolg van stress en angst
• Werkt in op het natuurlijk slaapritme
• Ondersteund een goede nachtrust

Alternatief voor zware kalmeringsmedicatie

De werking van valeriaan is in wezen precies hetzelfde als sterke medicatie zoals Valium en Xanax, maar dan zonder de bijwerkingen. 

Valeriaan werkt in op een bepaald deel in de hersenen dat te maken heeft met angst (de amygdala).

Actieve bestanddelen

Valeriaan bestaat uit verschillende stoffen die bijdragen aan haar werking. De zijn onder andere de alkaloïden actinidine, chatinine en valerine. Ook bevat ze gamma-aminobutyriczuur (GABA), sesquiterpenen en flavonoïden. 

Werkingsmechanisme

Er zijn verschillende onderzoeken gedaan naar de werking van valeriaan. Er is nog steeds onduidelijkheid over de exacte werking van de actieve bestanddelen.

GABA-receptoren spelen een rol in het kalmeren van de zenuwen en hierop werken kalmeringsmiddelen zoals benzodiazepines. Zo helpt de werking van valeriaan bij het verminderen van piekeren, angsten en overactiviteit in de hersenen. 

Ook de serotoninereceptoren worden gedeeltelijk gestimuleerd door valerenic zuur, waaronder 5-HTP. Dit gebied speelt een rol in de slaap-waak cyclus. 

Aantrekkingskracht op katten

Valeriaan heeft een onweerstaanbare aantrekkingskracht op katten en wordt ook wel ‘kattenkruid’ genoemd, niet te verwarren met kattenkruid (Nepeta cataria). Als je niet van katten houdt, kun je de plant beter niet in je tuin hebben staan! ;-) 

Valeriaan thee te koop bij Sirius

Sirius verkoopt de wortel van valeriaan, dat verwerkt kan worden in thee. Wanneer je last hebt van slaapproblemen of je vaak angstig voelt, kan het heel goed helpen om ‘s avonds een kopje valeriaan thee te drinken. Maak er geen gewoonte van dit elke dag te doen, het is goed om het lichaam niet teveel te laten wennen aan de werking van valeriaan. 

De geur van valeriaan is sterk en voor veel mensen onaangenaam. De smaak is over het algemeen te doen en er wordt geadviseerd valeriaan te combineren met andere kruiden, om de smaak te verbeteren. Enkele voorbeelden zijn lavendel, tijm, rozemarijn, citroenmelisse, hennep, gember. Ook kan honing en/of citroensap toegevoegd worden. 

Waarschuwingen

• Gebruik valeriaan niet overdag omdat het je slaperig maakt.
• Neem geen valeriaan wanneer je moet autorijden of machines moet bedienen. 
• Gebruik valeriaan niet met andere kalmeringsmiddelen of verdovende middelen zoals alcohol, benzodiazepines of opiaten. Ze zullen elkaars werking versterken en dit kan gevaarlijke gevolgen hebben voor de gezondheid.