Kalmoes

Benamingen

Calamus, Sweet Flag, Acorus calamus (Latijnse benaming). Acorus komt oorspronkelijk van de Griekse benaming Acoron, dat weer is afgeleid van Coreon dat pupil van een oog betekent. Volgens sommigen zou men de plant heel lang geleden gebruiken om oogkwalen mee te genezen. In het Grieks betekent het woord kalamos ‘riet’. 

Botanische naam

Acorus calamus

Beschrijving

Kalmoes (Acorus Calamus) is een plant waarvan de wortelstok medicinaal gebruikt kan worden. Deze wortelstok is eigenlijk meer een horizontale steel die zich uitstrekt. Dit ondergrondse gedeelte kan tot 1.5 meter lang worden. De wortelstok is overigens het gedeelte dat gebruikt wordt. Uit dit ondergrondse gedeelte ontstaan bloeistokken waaraan cilindervormige bloeiknoppen ontstaan. Deze zijn bezaaid met kleine gele bloemtjes. Ze kan tot 1 meter hoog worden en 1 meter de breedte in gaan. De plant bloeit van mei tot juli en de zaden zijn rijp van juli tot augustus. De bladeren zijn langgerekt. Haar Engelse naam (Sweet Flag) is dan ook ontstaan vanwege haar vorm (als van een vlag) en vanwege haar aromatische, zoete geur die wel iets weg heeft van mandarijnen. Ze groeit graag dicht bij water. Voornamelijk in moerasachtige gebieden, langs vijvers en rivieren komt ze voor. Oorspronkelijk komt ze voor in delen van Centraal-Azië, India en Noord-Amerika. Doorheen de tijd is ze zich echter over de wereld gaan verspreiden en kunnen we een variant van de soort ook in Europa aantreffen. Kalmoes werd 1557 werd vanuit een uiterst West-Aziatisch eilandje meegevoerd naar Constantinopel. Een Oostenrijkse gezant nam de plant mee voor de stadstuin in Wenen. Hier werd de plant gecultiveerd door de bekende botanist Clusius. De plant verspreid zich gemakkelijk via uitlopers van de wortelstok (niet via bestuiving) en waarschijnlijk dankzij haar medicinale werking, werd zij veelvuldig gekweekt. Niet alleen vanwege haar geneeskracht, maar ook om haar geur werd zijn gebruikt. Verschillende delen van de plant werden vrijelijk over vloeren in huizen, kerken en op festivals gestrooid. 

Kalmoes en het geloof

In de Bijbel wordt ook geschreven over Kalmoes. Hier worden de ingrediënten opgegeven om de heilige zalf te bereiden:

"Verder sprak de HEERE tot Mozes, zeggende: Gij nu, neem u de voornaamste specerijen, de zuiverste mirre, vijfhonderd sikkels, en specerij kaneel, half zoveel namelijk tweehonderd en vijftig sikkels, ook het specerij kalamus, tweehonderd en vijftig sikkels; Ook kassie, vijfhonderd, naar den sikkel des heiligdoms, en olie van olijfbomen een hin; En maak daarvan een olie der heilige zalving, een zalf, heel kunstig gemaakt, naar apothekerswerk; het zal een olie der heilige zalving zijn."  (Exodus 30:22-38)

Ook binnen de Islam wordt geschreven over het gebruik van Kalmoes. In de traditionele geneeskunde van de Islam wordt Kalmoes vermeld als middel tegen maagzweren en leverinfecties. Als kompres zou het een zweer aan de vinger van Mohammed hebben genezen.

Mediciniaal gebruik

De plant kent een rijke geschiedenis aan gebruik binnen verschillende geneeswijzen, waaronder Ayurveda en Traditionele Chinese Geneeskunde. In Ceylon en Burma werd ze door de mens gecultiveerd. Hier kon je grote hoeveelheden vinden op markten en bazaars. Volgens het boek Pharmacographia: a History of the principal Drugs of Vegetable Origin met with in Great Britain and British India (1878) werd Kalmoes als zodanig waardevol gezien, dat apotheken ’s nachts hun deuren verplicht moesten openen wanneer er om dit medicijn gevraagd werd, bijvoorbeeld wanneer kinderen problemen met de stoelgang hadden. Ze werd ingezet voor het behandelen van ziekten en kwalen waaronder spijsverteringsproblemen, verlies van eetlust, diarree, krampen, bronchitis, hoesten, pijn in de borst en ontstekingen. Ook bij depressie en zenuwaandoeningen wordt deze plant al eeuwenlang gebruikt als hulpmiddel. De kracht van de plant zit dus in de wortel, waarvan nog niet alle actieve bestanddelen geïsoleerd zijn. Uit onderzoek blijkt dat de therapeutische werking van Kalmoes voornamelijk te danken is aan alpha- en beta-asarone, twee stoffen die voor het grootste deel voor de medicinale werking zorgen, waaronder pijnstillend, ontstekingsremmend, het onderdrukken van het centrale zenuwstelsel en het verminderen van angsten. Ze bevat onder andere vitamine C, koolhydraten, choline, etherische olie, bitterstoffen en plantaardige gom en hars. Binnen de homeopathie wordt Kalmoes ingezet bij problemen met de galblaas, winderigheid, anorexia en maagklachten. Kalmoes staat erom bekend in kleine doseringen maagzuur te remmen, terwijl het in grote hoeveelheden de maagafscheiding vergroot. Let op: grote hoeveelheden zouden een hallucinogene werking kunnen hebben. Kalmoes werkt tonisch en zou een ideaal middel zijn om de eetlust te stimuleren en normaliseren. Verder zijn er verschillende bronnen die vermelden hoe verschillende stammen uit Noord-Amerika de plant gebruiken voor verschillende medicinale doeleinden. Zij noemden Kalmoes ‘ratroot’. Kalmoes werd hoog aangezien als medicinale plant en kon gebruikt worden in een drank die griep kon verdrijven. Ook werd er op de wortelstok gekauwd om tandpijn te verlichten. Verder werd Kalmoes gebruikt om keelpijn te behandelen, maagklachten en zweren. Ook zijn er bepaalde Inheemse stammen (bijvoorbeeld de Potawatomis) die de gedroogde kalmoeswortel tot poeder vermaalden en gebruikten als snuifmiddel, catarrh genaamd. De Indianen in Noord-Amerika gebruikten Kalmoes niet alleen medicinaal, maar ook als middel om tot visioenen te komen. Verder wordt vermeld dat Kalmoes een effectief middel is om alcoholisme mee te bestrijden.

Hallucinogene werking

Volgens verschillende bronnen zou Kalmoes een hallucinogene werking hebben. Er zijn verschillende anekdotes terug te vinden waarin mensen vertellen over de psychoactieve werking van Kalmoes. Er zijn verhalen bekend waarbij de inheemse bevolking van Noord-Canada op de verse wortelstok van de plant zou kauwen om deze hallucinogene werking te verkrijgen. In hoge doseringen zouden sterke visuele effecten optreden. Zo zouden volgens bepaalde bronnen de Cree Indianen op grote hoeveelheden van de wortelstok kauwen om op die manier een zeer visuele ervaring te krijgen, die vergeleken kan worden met een intense LSD-trip. 
Hoewel meer onderzoek vereist is, wordt het afgeraden de wortel in grote hoeveelheden te consumeren, omdat er dan toxische effecten op zouden kunnen treden. (Engelstalig wetenschappelijk onderzoek, gebruik een vertaalmachine om de Nederlandse versie te lezen) 

Waarschuwing: het wordt afgeraden Kalmoes te gebruiken in combinatie met MAO-remmende antidepressiva omdat er mogelijk adverse reacties kunnen optreden.

Kalmoes en uithoudingsvermogen

Kalmoes zou een uitstekend middel zijn om het uithoudingsvermogen te verbeteren. Er zijn verschillende bronnen die beschrijven hoe het consumeren van de wortelstok kan leiden tot verbetering van de fysieke capaciteiten. Zo gebruikten inheemse volkeren in Noord-Amerika Kalmoes om lange afstanden te voet af te kunnen leggen. Ongeveer 25 cm van de wortelstok zou hen helpen meer dan 160 km per dag af te leggen.

Kalmoes in de keuken

De wortelstok is sterk aromatisch en wordt ingezet als smaakmaker in de keuken. Ze wordt bijvoorbeeld gebruikt ter vervanging van gember, kaneel of nootmuskaat. Ook wordt ze toegevoegd als ingrediënt in verschillende bieren en gins. Ook wordt ze toegevoegd aan verschillende kruidenbitters, waaronder Sonnema Berenburg. De wortelstok kan ook rauw gegeten worden. De buitenste laag kan worden afgepeld, om enige bitterheid te verwijderen. De jonge wortelstokken hebben de meest zoete smaak en werden vaak gegeten door kinderen. Het is ook mogelijk de wortelstok te roosteren en als een groente te eten. Er kan tevens salade mee gemaakt worden. Er wordt gezegd dat het kauwen op de wortelstok de smaak van tabak vermindert. De gedroogde wortelstok kan gebruikt worden als thee. In poedervorm kan ze ook gemengd worden met bijvoorbeeld (chocolade)melk of door gerechten, om ze op smaak te brengen. Voor de bereiding worden 2 tot 3 jarige wortelstokken gebruikt. Wanneer ze ouder zijn, worden ze hol en verliezen ze hun kracht. Gedroogd behouden ze ongeveer 70% van hun oorspronkelijke gewicht en verbeteren ze in smaak en aroma’s. Een paar generaties eerder werd de Kalmoes ook vervaardigt tot snoepgoed, dat verkocht werd in winkels en op straat en ook dikwijls zelf werd gemaakt thuis. Gesuikerde Kalmoes was niet geschikt om in grote hoeveelheden te consumeren, vanwege de intense smaak. Volgens het boek Stalking the wild asparagus, van Euell Gibbons (1962) werd gesuikerde Kalmoes in kleine hapjes gegeten, waarbij de smaak goed tot zijn recht kwam: ‘Dit suikerwerk is te doordringend en te sterk van smaak om veel van te kunnen eten in één keer. Desalniettemin is het een verleidelijk knabbeltje. Naast de scherpe smaak heeft Kalmoes een sterke aroma waar sommigen niet van houden, zij beschrijven het als zeepachtig. Toch heb ik ontdekt dat wanneer iemand er regelmatig een stukje van eet, de opgave van het lekker te vinden al gauw wordt vervangen door de opgave er genoeg voorraad van te hebben.’ 

Inhoudsstoffen

Etherische olie (met asaron)
Bitterstoffen
Looistoffen
Slijmstoffen
Vitamine B4 (choline)
Zetmeel

De werkzame stoffen a-asarone en b-asarone lijken qua chemische structuur op de stof mescaline. Hieraan zou te wijten kunnen zijn dat er meldingen worden gemaakt van sterk visuele effecten.