Betelnoot

De betelnoot, ook wel areca noot genoemd, is afkomstig van de betelpalm, een palmboom die tot 15 meter hoog kan worden. De betelpalm is afkomstig uit Zuidoost-Azië, specifiek uit Indonesië. Hier wordt ze veelvuldig gekweekt. De zaden kiemen in een paar weken en worden voornamelijk in het westen ook wel in broeikassen opgekweekt. De betelpalm heeft geveerde bladeren die wel twee meter lang kunnen worden. Ze krijgt kleine, geelwitte bloemetjes en later krijgt ze geel tot oranje vruchten. Ze wordt gezien als één van de mooist palmbomen en ook als sierplant gehouden. 

Het zaad, ofwel de betelnoten, kennen een lange geschiedenis van menselijk gebruik. Voornamelijk vanwege de stimulerende effecten en het lange traditioneel gebruik, is de betelnoot een geliefd middel. Net als bij de kokosnoot spreken we eigenlijk over een steenvrucht en niet over een noot. De betelnoot is rood van kleur en bitter van smaak. Ze wordt zowel rauw en vers gegeten, als wanneer ze hard is en gedroogd. De vruchten worden geoogst net voordat ze volledig rijp zijn, omdat het zaad dan haar hoogste waarde aan werkzame stoffen bevat.

Botanische benaming

Areca catechu

Bijnamen

Areca noot, indian noot, paan, pinang

Gebruik van de betelnoot

In het Zuidoost-Azië, Oost-Azië en India, wordt het kauwen van deze betelnoot al eeuwenlang gedaan. Er zijn verschillende manieren waarop ze gebruikt wordt, afhankelijk van de gewoontes. Meestal wordt de noot gekauwd, samen met kalk. Deze kalk is afkomstig van schelpen, slakkenhuisjes of koraal, afhankelijk van wat er te verkrijgen is. Door het toevoegen van kalk wordt de inhoudsstof areciline omgezet in de werkzame stof arecaidine. Hierdoor versterken de effecten van de betelnoot. 

Een manier om betelnoot te gebruiken is door haar in kleine stukjes te hakken, vervolgens te verpakken in een stuk betelblad, afkomstig van de betelpeper (Piper betle, een klimplant). De hartvormige bladeren van deze plant worden best geplukt wanneer ze nog jong zijn Dit wordt vervolgens gemengd met pruimtabak, kalk en kruidnagel, waardoor men een mengsel verkrijgt waar men op kauwt. Men voegt ook vaak andere ingrediënten toe om de smaak te verbeteren zoals salmiak, munt, zoethout, honing, vruchten en kruidenextracten. Door lang te kauwen ontstaat een rode pasta die het speeksel rood verkleurd. Bij chronisch gebruik worden ook de tanden rood verkleurd. Nadat het goedje zijn smaak heeft verloren, spuugt men het uit. In de landen van herkomst is het op veel openbare plekken nadrukkelijk verboden betelnoot te kauwen, omdat het spugen voor vieze vlekken op de grond zorgt.

Betelnoot en gezondheid

In India wordt dit kauwbaar hapje van betelnoot, gewikkeld in het blad van de betelpeper, ook wel ‘paan’ genoemd. Vanuit het Hindi kent men een lange geschiedenis van het gebruik. Zoals men in de Kamasutra van Vatsyayana kan lezen: ‘na het poetsen van de tanden, kijken in de spiegel en het eten van een tambula om de mond te reinigen, kan men aan zijn werkdag beginnen.’ Tambula is de benaming uit het Sanskriet voor het betelnoot-mengsel. ‘Tamra’ betekent koper, wat verwijst naar de rode kleur die men verkrijgt door het kauwen op de betelnoot. Volgens Sushrata, een vertegenwoordiger van de traditionele Indiase geneeskunde, houdt tambula de mond schoon, geeft de stem meer kracht en helpt bij de bevordering van de stoelgang. In verschillende delen van India, China en Sri Lanka wordt de betelnoot zelfs gebruikt als ingrediënt in medicijnen uit de Ayurveda en Traditionele Chinese Geneeskunst. Zo wordt ze als poedervorm gebruikt als middel om van lintwormen af te komen. Ook zou ze helpen om een slechte adem te behandelen. Betelnoot in poedervorm wordt soms gebruikt als toevoeging in bepaalde tandpasta’s. Betelnoot als medicijn bestaat ook wel in de vorm van de geëxtraheerde inhoudsstoffen, samengesteld tot tabletten. Toch wordt langdurig gebruik van betelnoot geassocieerd met verschillende gezondheidsrisico’s, waaronder kankerverwekkend en verstorend voor de mondflora. Net als bij het tabak wordt het gebruik preventief afgeraden. Verder is er ook een verhoogd risico op een miskraam, wanneer betelnoot gekauwd wordt tijdens de zwangerschap. Verder verhoogt de kans op bovengenoemde complicaties wanneer het kauwen wordt gecombineerd met alcohol of het roken van sigaretten. Echter zit het (chronisch) gebruik diep geworteld in de culturen van herkomst en wordt het kauwen van betelnoot gezien als een traditie.

Effecten van betelnoot

De voornaamste reden waarom men op de betelnoot kauwt, is vanwege haar opwekkende, licht euforische effecten. Over het algemeen krijgt men een verhoogd gevoel van alertheid, een warm gevoel over het gehele lichaam.
De werking kan ook sterk afhankelijk zijn, bepalend door de versheid van de betelpalm en de tolerantie van de gebruiker. Het bestanddeel dat voor de grootste werking zorgt is de stof arecoline. Effecten hiervan zijn een stimulerende werking op het centrale zenuwstelsel en een versnelling van de ademhaling. Hierdoor voelt men zich meer alert en energiek. Als gevolg hiervan kan een licht euforisch gevoel ontstaan. 

De betelnoot bevat verschillende inhoudsstoffen, waaronder de tannines arecatannin en gallisch zuur, olieachtige gum, een beetje terpineol, lignine, verschillende zoutoplossingen, en drie belangrijke alkaloïden- arecoline, arecaidine en guvacine- deze hebben allemaal een vernauwende werking op de bloedvaten. Het betelblad dat meestal samen met de betelnoot gekauwd wordt, bevat de stof eugenol, eveneens een vernauwend effect van de bloedvaten. Als laatste wordt nicotine vaak gecombineerd met betelnoot, waardoor ook het effect van de nicotine een rol kan spelen. Wanneer reizigers en toerist of onervaren gebruikers voor het eerst betelnoot proberen, kunnen ze verrast komen te staan over de mogelijke effecten. Net zoals bij sigaretten roken kan een onervaren gebruiker de eerste keer misselijkheid en een sterk gevoel van onder invloed zijn ervaren. Op het internet zijn dan ook genoeg ervaringsverhalen te lezen van mensen die voor het eerste op traditionele wijze ‘betel’ proberen, de combinatie van betelnoot, betelblad en gebluste kalk.

Traditioneel gebruik van betelnoot als genotsmiddel

In verschillende Aziatische landen kent het kauwen van betelnoot een zeer lange geschiedenis. In landen waaronder India, Nepal, Bhutan, China, Thailand, Indonesië en Cambodia. Vanwege archeologische bevindingen in onder andere Thailand en Indonesië suggereert men dat de combinatie van betelnoot en betelblad al meer dan 4000 jaar door de mens gebruikt wordt.

In historische teksten in het Sanskriet staat het kauwen van betelnoot tussen acht andere ‘opwekkers van genot’, namelijk wierook, vrouwen, kleding, muziek, het bed en voedsel. Op oude afbeeldingen ziet men dikwijls scènes afgebeeld waarbij waarbij een man en een vrouw op sensuele wijze elkaar een hapje betelnoot voeren. Het kauwen van betelnoot wordt sterk geassocieerd met genot en erotiek. Wanneer geliefden worden afgebeeld, zijn er vaak details aanwezig die duiden op het gebruik van betelnoot, bijvoorbeeld de speciale doosjes waar het middel in wordt bewaard. Deze doosjes zijn geperforeerd, waardoor de bladeren vers gehouden kunnen worden dankzij frisse lucht.  In de Vatsyayana staat vermeld dat het offeren van betelnoot een manier is om de goden te eren. Ook nu nog wordt binnen bepaalde tradities betelnoot gebruikt in religieuze context. Het eten van een ‘tambula’ is slechts voorbehouden voor getrouwde mannen en vrouwen. Studenten en weduwen zouden het middel niet tot zich mogen nemen. Ook asceten wordt verboden betelnoot te gebruiken, omdat het wordt gezien als genotsmiddel. 

Betelnoot en het huwelijk

Zoals eerder vermeld staat het kauwen van betelnoot en betelblad in verschillende tradities centraal binnen de liefdesrelatie. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het binnen binnen de ceremonie van het huwelijk een speciale plaats kent. In de meeste provincies van India wordt een ‘tambula’ gekauwd ter ere van de gebeurtenis. Voor de gasten worden de betelnoten verpakt in prachtige zakjes die vervolgens uitgedeeld kunnen worden en verwerkt tot een hapje. Het is ook de gewoonte dat de bruidegom een betel hapje in haar mond houdt, waar de bruidegom vervolgens de helft van af bijt. Schoonouders geven dikwijls een speciaal doosje gemaakt voor het bewaren van betel hapjes. Deze doosjes behoren tegenwoordig tot echte artefacts van India. Ooit waren ze een belangrijk onderdeel van het gezin en kenden ze een speciale plaats binnen het huishouden. Deze doosjes werden gemaakt in verschillende vormen en voorzien van speciale ornamenten. Ook hebben ze gewoonlijk, zoals eerder vermeld, gaatjes in de wanden die een speciaal karakter geven en ervoor zorgen dat er frisse lucht binnen kan. Soms is het doosje gemaakt in een herkenbare vorm, bijvoorbeeld een pompoen, een vogel of een bloem. De binnenkant bestaat vaak uit verschillende compartimenten, waarbij er een plekje is voor de betelbladeren en de notenkraker (die de areca noten openbreekt), vakjes voor de verschillende kruiden en specerijen. De oudste doosjes zijn gemaakt van materialen als terracotta (waarbij deze besprenkeld werd met water zodat de bladeren vers bleven) en vetiver, een speciale grassoort, in de volksmond ook wel khas genoemd. 

Tegenwoordig is het gebruik van ‘paan’ nog altijd een belangrijk onderdeel binnen de cultuur. Het zelf preparen ervan, dat tijd kost, wordt nu ook wel vervangen door speciale winkeltjes waar men bereidde betelnoot-hapjes kan kopen. In India zijn ze op bijna elke straathoek te vinden.