Cordyceps

Het geslacht Cordyceps

Cordyceps is een geslacht van vele paddenstoelen die een nogal lugubere eigenschap bezitten: ze zijn in staat levende insecten en andere geleedpotigen te parasiteren en vervolgens te doden of zeer ernstige schade toe te brengen. Deze zogenaamde entomopathogene zwammen komen het lichaam van een insect binnen omdat het beest per ongeluk een hapje van iets neemt waar een spore van een Cordyceps paddenstoel op zit. De spore, oftewel het zaadje van de paddenstoel, ontkiemt in het lichaam van het insect, bij de juiste temperatuur en luchtvochtigheid. Vervolgens begint de schimmel zich binnen in te vormen en neemt de volledige regie van het beestje over. Zo verandert het insect in een zombie, zou je kunnen zeggen, en luistert enkel nog naar de wensen van de paddenstoel. Uiteindelijk sterft het insect. Een Cordyceps soort richt zich op één specifiek insect. Zoals eerder vermeld bestaan er binnen deze zwammen vele soorten. Enkele hiervan zijn dan misschien erg schadelijk voor een mier, of een worm, maar zijn uitermate nuttig voor de mens. We zullen ons voornamelijk richten op de gunstige eigenschappen van Cordyceps sinensis.

Paul Stamets: Zo red je een houten huis

Paul Stamets, de beroemde mycoloog (paddenstoelenonderzoeker) met vele wetenschappelijke onderzoeken, talkshows en boeken in zijn rugzak, is ook uitermate geïnteresseerd in de gunstige eigenschappen van bepaalde Cordyceps soorten. Hij bedacht een natuurlijke oplossing voor een probleem dat hij had met een kolonie houtmieren. De constructie van zijn huis werd volledig aangevreten door deze mieren en hij vond hiervoor het perfecte natuurlijke bestrijdingsmiddel: Cordyceps. Na verschillende onderzoeken stuitte hij op een soort Cordyceps die net als deze mierenkolonie van hout leeft en in dichte relatie staat met het insect. Net als andere Cordyceps soorten maakt de zwam gebruik van het lichaam van een bepaald insect om zich te kunnen verspreiden. De zwam ‘hoopt’ dat de mier bij het eten van het hout een spore van de paddenstoel binnenkrijgt. Een geïnfecteerde mier wordt langzaam maar zeker overgenomen door de paddenstoel. Zo neemt de Cordyceps de motoriek van de mier over wanneer zijn hersenen doordrongen raken van de zwam. De Cordyceps paddenstoel dirigeert de mier naar het hoogste punt in de omgeving. Hier ontspruit de Cordyceps uit de kop van de mier, die sterft. Dit sinistere verhaal herhaalt zich hierdoor met een volgende mier, die de sporen van de ontloken paddenstoel weer binnen krijgt en wederom in een zombie verandert. Het verhaal is iets gecompliceerder dan de slechts mieren laten eten van de sporen van deze zwam. Doordat de mier en deze Cordyceps paddenstoelensoort al eeuwenlang met elkaar te maken hebben, weet de mier onmiddellijk wanneer er een infectie heeft plaatsgevonden. De houtmier zelf heeft namelijk een slim systeem bedacht dat ervoor zorgt dat leden van de kolonie die geïnfecteerd zijn geraakt met de Cordyceps paddenstoel het nest niet meer in komen en zo snel mogelijk worden afgemaakt. Zodra de andere mieren ruiken dat de paddenstoel heeft toegeslagen, wordt het desbetreffende maatje zonder pardon onthoofd en ver weg van de kolonie gebracht. Nu is het Paul Stamets gelukt de Cordyceps op rijst verder te kweken en er een variant van te maken die eerder zijn sporen laat vallen dan de originele soort. Toen de houtmieren in zijn huis hiervan aten, waren ze niet voorbereidt op de veel snellere attack van deze vernieuwde belager. In geen tijd was de hele kolonie uitgeroeid en was het huis tevens beschermt voor potentiële toekomstige houtmieren. Zij zouden ruiken dat de Cordyceps paddenstoel hier had huisgehouden en met een boogje om de plek heen lopen. Op die manier is het Paul Stamets gelukt een zeer milieuvriendelijke en slimme manier van ongediertebestrijding te bedenken, waar hij nu ook patent op heeft. 

Cordyceps sinensis: medicinale paddenstoel uit de Himalaya

Zoals eerder vermeld is de Cordyceps paddenstoel een heel bijzonder soort organisme. De zwam bezit een unieke eigenschap die haar voortbestaan garandeert. Cordyceps sinensis (synonym voor Ophiocordyceps sinensis) is een soort die voor de mens al duizenden jaren als medicijn dient. Ze komt voornamelijk voor in het Tibetaans hooggebergte, China en de Himalaya. Het insect dat deze zwam parasiteert is er minder gelukkig mee: de paddenstoel dringt het lichaam binnen van een bepaalde rups, die zich in de periode bevindt voordat ze tot vlinder ontpopt. Deze rups zou veranderen in een nachtvlinder, de hopwortelboorder, familie van de Hepiladiae. Wanneer de rups is geïnfecteerd, mummificeert ze langzaam maar zeker en ontspruit vanuit de rups het vruchtlichaam van de paddenstoel. Het geheel van de gemummificeerde rups en de gedroogde paddenstoel, wordt in de TCM (Traditional Chinese Medicine) gezien als medicijn en hooggewaardeerd. Samen met Reishi behoort Cordyceps sinensis tot de paddenstoelen met de hoogste waarden aan medicinale eigenschappen, met werkingen die ernstige aandoeningen en ziekten kunnen bestrijden en hier al eeuwenlang voor gebruikt worden. Cordyceps sinensis wordt gezien als medicinale paddenstoelen die de Yin en Yang kan voeden, en wordt gebruikt voor de niermeridiaan en longmeridiaan. De longmeridiaan wordt gezien als de belangrijkste meridiaan (energiebaan) van het lichaam. De longmeridiaan begint bij de borst, vlak onder het sleutelbeen, en vervolgt haar weg via de schouder naar de elleboog en eindigt bij de duim. Deze energiebaan wordt veel gebruikt binnen acupunctuur en acupressuur en wordt in de Traditional Chinese Medicine gezien als belangrijke punten voor verschillende delen van het lichaam en emoties, waaronder verdriet. 
Al eeuwenlang gebruikt men Cordyceps sinensis als medicijn om het lichaam sterker te maken. Zeker wanneer het uithoudingsvermogen op de proef werd gesteld, was het innemen van deze medicinale paddenstoel gewenst. Nog steeds maken veel topsporters gebruik van de eigenschappen van Cordyceps sinensis. In de jaren negentig hebben verschillende Chinese hardlopers records verbroken, die een tijdlang een dieet volgden waar deze paddenstoel deel van uitmaakte (Ma 1997).

De wetenschappelijke onderzoeken die zijn verricht naar de werkzaamheid van Cordyceps sinensis zijn veelbelovend en laten zien dat de paddenstoel op verschillende manieren het lichaam kan helpen sterker te worden. 
Cordyceps sinensis wordt ingezet om de vruchtbaarheid en het libido te verhogen, het lichamelijke uithoudingsvermogen te versterken en de vitaliteit te verhogen. Ook heeft de paddenstoel een gunstige werking op de luchtwegen, longen, nieren en hart- en bloedvaten. Uit onderzoek blijkt dat het stofje cordycepine, een inhoudsstof van de Cordyceps paddenstoel, versterkende eigenschappen bezit voor het lichaam. Dit stofje is dan ook verwerkt in het medicijn ciclosporine, dat gebruikt wordt bij het verrichten van orgaantransplantaties. (Bron: Gao J, Lian ZQ, Zhu P, Zhu HB., Lipid-lowering effect of cordycepin (3'-deoxyadenosine) from Cordyceps militaris on hyperlipidemic hamsters and rats, Acta Pharmaceutica Sinica, 2011 Jun;46(6):669-76.). Verdere onderzoeken duiden erop dat de paddenstoel het energieniveau omhoog haalt en het uithoudingsvermogen, waaronder de longcapaciteit, verbetert. In een dubbelblind placebogecontroleerd onderzoek namen twintig gezonde ouderen (50-75 jaar) voor 12 weken een extract van Cordyceps sinensis. Uit de resultaten bleek er een vermindering van 10% op de mate van verzuring en een vergroting van meer dan 8% op het maximale zuurstofopnamevermogen. Hoe dit precies in zijn werk gaat is nog niet helemaal duidelijk. Het zou kunnen dat Cordyceps sinensis het energieniveau verbetert in cellen en vrije zuurstofradicalen vernietigt waardoor oxidatieve stress wordt vermindert en zuurstof langer beschikbaar blijft. Ook blijft het weefsel langer gezond. Oxidatieve stress zorgt onder andere voor het vroegtijdig verouderen van de huid en werkt op lange termijn ziekten en vroegtijdige veroudering in de hand. 

Libido en vruchtbaarheid

Zoals eerder vermeld wordt Cordyceps sinensis als eeuwenlang binnen de TCM ingezet als hulpmiddel om de vruchtbaarheid te verbeteren en het libido te verhogen.

Uit moderne onderzoeken met ratten blijkt dat de paddenstoel inderdaad een gunstige invloed uitoefent binnen deze gebieden. Zowel bij de mannelijke als vrouwelijke ratten was dit het geval. In de resulaten was te zien dat het sperma gezonder was (met een vermindering van abnormale spermatozoa), de kwantiteit van de mannelijke geslachtshormonen. Ook werdt de vrouwelijke vruchtbaarheid vergroot. (Bron: Lin WH, Tsai MT, Chen YS, Hou RC, Hung HF, Li CH, Wang HK, Lai MN, Jeng KC, Improvement of sperm production in subfertile boars by Cordyceps militaris supplement. Am J Chin Med. 2007;35(4):631-41.)

Actieve bestanddelen

De meeste bekende en belangrijkste inhoudsstof van Cordyceps sinensis is cordycepine (3’-deoxyadenosine). Deze stof is in staat interessante reacties teweeg te brengen in het lichaam. Zo werkt ze bloeddrukverlagend, immuunmodulerend, vaatverwijdend en lipidenverlagend. Op die manier kan ze ingezet worden als medicijn, zonder dat het lichaam last heeft van nadelige bijwerkingen. Verder bevat Cordyceps sinensis zogenaamde cordycepszuren die op verschillende manieren hun therapeutische werking uitvoeren. Hieronder verstaat met onder andere D-mannitol, een isomeer van chinazuur met een polyolstructuur. Hierbij is aangetoond dat de stof een directe gunstige invloed bij verschillende aandoeningen. Zo brengt het direct verlichting bij hoest en astma, werkt profylactisch bij postoperatief nierfalen en bestrijdt vrije radicalen in het lichaam. Het stofje is bijvoorbeeld interessant om in te zetten bij een verminderde doorbloeding van het hersenweefsel, om op die manier de microcirculatie en bloedtoevoer naar de hersenen te verbeteren.

Synergetische werking 

Er wordt aangenomen dat de kracht van Cordyceps sinensis ligt aan de samenwerking van de verschillende inhoudsstoffen. Dit wordt ook wel synergie genoemd. Op die manier versterken de verschillende stofjes elkaar en zorgen samen voor een sterk therapeutische werking. Het is dan ook belangrijk dat Cordyceps sinensis in capsulevorm de verschillende actieve bestanddelen bevat. 

Oogsten van Cordyceps sinensis

In haar natuurlijke habitat is de Cordyceps sinensis paddenstoel niet veelvuldig te vinden en kan zeker niet voldoen aan de grote vraag naar haar medicinale kracht. Vandaar dat Cordyceps gekweekt wordt, waarbij ze leeft op een soja- of rijst substraat. Hierbij komen geen hopwortelboorders kijken, waardoor het mycelium ook geen vruchtlichaam zal vormen. De voordelen hiervan zijn dat er een betere controle is over het oogsten voor commercieel gebruik, minder vervuiling door andere schimmels, bacteriën en zware metalen en betere mogelijkheid tot standaardisatie. Uit onderzoek blijkt dat de gekweekte variant net zo goed de medicinale inhoudsstoffen bevat als de wilde variant. Op die manier zijn de twee door middel van laboratorische testes qua chemisch profiel niet van elkaar te onderscheiden.