Het Jurema Mysterie

Auteur: Luna Science bachelor met ervaring in psychoactieve en medicinale planten. Contentschrijver, onderzoeker en antropologieliefhebber.

‘Jurema' in Brazilië is een woord vol betekenissen. Voor sommigen een entiteit, voor anderen een drankje, voor anderen een praktijk, 'jurema' lijkt een woord te zijn dat doordringt tot vele verschillende sociale sferen in het land. Sommigen weten misschien niet eens wat het betekent, en toch klinkt 'jurema' misschien nog steeds bekend in de oren.

Het woord, dat soms bijna magisch klinkt, is te vinden in liedjes, verhalen en herinneringen. Wat is 'jurema' precies? Nou, het hangt af van wie het vraagt en wie het is die beslist te antwoorden. 

Jurema de boom van 3

Om te beginnen is de eenvoudigste manier om 'jurema' te introduceren bij het onbekende publiek, door te zeggen dat het een boom is of liever gezegd een verscheidenheid aan verschillende bomen met vergelijkbare eigenschappen en culturele associaties. ‘Jurema’, wat in Tupi meidoorn betekent, wordt al eeuwenlang gebruikt door inheemse volkeren. Sinds de Europese invasie is de kennis over de 'ware' jurema (als die er al was) echter verloren gegaan. Wat nu overblijft zijn de culturele overblijfselen die 'jurema' aanduiden als een van de verschillende planten die tot 3 verschillende geslachten behoren (PT): Mimosa, Acacia en Pithecelobium.

Inderdaad, zoals het geval is voor veel planten die door inheemse bevolkingen worden gebruikt, is jurema een term geworden die evenzeer verwijst naar een plant als naar een praktijk. Door de eeuwen heen, via een zeer turbulente geschiedenis, is de kennis over jurema en de praktijken eromheen verspreid naar een veelheid van verschillende gemeenschappen en culturen, die op hun beurt een verscheidenheid aan verschillende veranderingen hebben aangebracht in het begrip van wat jurema is of vertegenwoordigt. Tegenwoordig kan jurema dus heel andere dingen betekenen, afhankelijk van welke groep mensen het gevraagd wordt.

Een van de Jurema's

Mimosa tenuiflora, syn. Mimosa hostilis is echter mogelijk een van de meest populaire 'jurema' bomen op de radar. Zij het voor zijn meer algemeen gebruik, zij het voor zijn hoge academische belangstelling, heeft deze boom in de loop van de geschiedenis veel verhalen en onderzoeken uitgelokt. Jurema preta', zoals hij gewoonlijk wordt genoemd, is wijd verspreid in het noordoosten van Brazilië en staat sinds de jaren dertig van de vorige eeuw in het middelpunt van veel etnologische discussies, samen met de vele andere jurema-variëteiten.

De stof die alles veranderde

In de jaren veertig van de vorige eeuw groeide de etnologische belangstelling voor de plant uit tot een chemische interesse en in 1946 slaagde Lima (PT) erin om een van de eerste alkaloïde isolaties van de verse wortels van de Mimosa hostilis uit te voeren. Daar ontdekte hij een alkaloïde die hij nigerina noemde. In 1959 isoleerden Patcher, Zacharias en Ribeiro nog een alkaloïde met vergelijkbare eigenschappenals de nigerina uit de schors van de boom, die zij als een indolisch derivaat vaststelden, de N, N-dimetiltriptamina (DMT). 

N, N-dimetiltriptamina (DMT), is een bekend natuurlijk en krachtig hallucinogeen dat door mensen gebruikt kan worden om toegang te krijgen tot veranderde bewustzijnstoestanden. In veel verschillende gemeenschappen zijn planten en dieren die DMT bevatten gebruikt tijdens rituelen, zoals die van Ayahuasca, als een trigger voor mystieke ervaringen. De bevinding dat de jurema boom, in het bijzonder de Mimosa hostilis boom, hoge niveaus van DMT bevatte, deed velen denken dat het ook werd gebruikt in een entheogene context, als een voorloper van spirituele hallucinogene ervaringen.  

Echter, ondanks de vele waarnemingen van jurema-rituelen en entheogene praktijken is er tot op heden geen etnografische observatie geweest van de plant die als hallucinogeen werd gebruikt. Om de in de plant aanwezige DMT effectief te laten zijn als hallucinogeen, moet het worden gemengd met een soort MAO-remmer. Geen enkele waarneming tot nu toe heeft echter aangetoond dat een van de verschillende culturen die gebruik maken van de jurema plant samen met een MAO-remmer. Hoogstens kan het gemengd worden met alcohol in rituelen zoals die van catimbó (PT).

Verloren kennis?

Het gebrek aan waarnemingen over het gebruik van de plant als hallucinogeen betekent echter niet noodzakelijkerwijs dat de praktijken nooit een hallucinogeen bestanddeel hebben gehad. Zoals het geval is voor vele andere culturele elementen van verschillende onafhankelijke populaties in Brazilië, is het mogelijk dat de kennis over de hallucinogene eigenschappen van de plant verloren is gegaan te midden van de Europese invasie en repressie in de jaren die volgden. Het idee dat er in het verleden tijdens rituelen een of meer stoffen met jurema vermengd zouden kunnen zijn, wordt het Jurema-mysterie genoemd. 

De sleutel tot het mysterie?

Sinds de ontdekking dat de jurema-plant DMT bevat, zijn er veel speculaties ontstaan over mogelijke planten die in het verleden samen met jurema gebruikt zouden kunnen zijn. Onder de kanshebbers, waaronder substanties van passiflora of tabak tot courbaril of ijzerhout, is de manacá (Brunfelsia uniflora), die gedocumenteerd is als een potentiële MAO-remmer. 

Binnen de inheemse gemeenschappen in het noordoosten van Brazilië, regio waar de meeste DMT Jurema-planten te vinden zijn, wordt het woord cá (gewone naam die aan de manacá wordt gegeven) soms geassocieerd met meer spirituele betekenissen. Binnen de Atikum-gemeenschap is 'Anjucá' bijvoorbeeld het woord dat aan een engelachtige entiteit wordt gegeven. Binnen de Pankararu daarentegen worden festiviteiten met betrekking tot Jurema Ajucá genoemd, mogelijk verwijzend naar de combinatie van Jurema (Ju) en manacá (Cá). In feite is het in Jurema-rituelen gebruikelijk dat de betrokkenen voor de 'Oude' of de Anjucá zingen. Op de vraag naar de combinatie van jurema en manacá konden mensen uit geen van beide gemeenschappen zich dat herinneren, desondanks dat ze de manacá als een 'plant van de wetenschap' erkenden.

Inderdaad, in de huidige Jurema tradities wordt Jurema nooit echt gemengd met een stof die zich zou kunnen gedragen als een MAO-remmer, in feite wordt de plant die mogelijk zou kunnen leiden tot een iets meer veranderde staat, de zwarte jurema met doornen, in de meeste gevallen vermeden. Degenen die de ceremonies uitvoeren zeggen dat de plant met de doornen mensen 'gek' maakt en misschien wel lijden kan veroorzaken. Het feit dat de hallucinogene effecten van de plant tegenwoordig worden vermeden, sluit echter niet uit dat deze effecten in het verleden, zoals sommige praktijken en namen suggereren, niet werden ervaren tijdens de jurema-ceremonies. In feite kan het vermijden van de planten die een verbeterde hallucinogene ervaring zouden kunnen opleveren, ook worden gezien als een herinnering aan de kennis van de voorouders van de gemeenschappen. 

De steeds veranderende Jurema

Sinds de oprichting van het juremamysterie zijn ideeën over de vraag of de hallucinogene effecten van de plant al dan niet bekend waren bij verschillende gemeenschappen en, als ze bekend waren, welke stoffen ze teweeg brachten, voortdurend van het ene naar het andere moment getrokken. Terwijl er duidelijke aanwijzingen zijn dat de gemeenschappen in het verleden op de hoogte waren van de hallucinogene effecten van de plant, kan het net zo goed onmogelijk zijn om duidelijk vast te stellen waar de kennis vandaan kwam en hoe deze precies werd toegepast. Nog meer gezien het steeds voorbijgaande en veranderlijke karakter van het jurema, dat in zoveel jaren over zoveel verschillende culturen is verspreid. 

Inderdaad, jurema lijkt het type plant (en praktijk) te zijn dat nooit te lang hetzelfde zal blijven. Sinds de allereerste vermelding ervan tot op heden is jurema geëvolueerd van inheemse praktijken naar stedelijke rituelen die elementen van katholicisme vermengen met die van indegenueuze en afrikaanse oorsprong. Bij elke beurt wordt er een nieuw element toegevoegd aan de juremapraktijken, dat op zich al varieert naar gelang de verschillende regio's en bevolkingsgroepen. Het is niet verwonderlijk dat de 'oorspronkelijke' kennis van het jurema gemakkelijk verloren gaat tussen zoveel verschillende modificaties en aanpassingen. Terwijl in sommige gemeenschappen de kennis op een bepaald moment aanwezig kan zijn geweest, is de kennis in andere gemeenschappen misschien nooit aangekomen. 

Jurema herontdekt

Een interessant en recent fenomeen dat zich sinds het einde van de jaren negentig voordoet, is de herbestemming van de kennis over de hallucinogene eigenschappen van het jurema door sommige gemeenschappen. In 1997 reisde een onderzoeker, toenmalig voorzitter van de stichting Friends of the Forest, genaamd Yatra da Silveira Barbosa naar Brazilië om meer te weten te komen over de traditionele toepassingen van jurema. Samen met twee Braziliaanse antropologen bezocht Yatra enkele gemeenschappen die tijdens enkele ceremonies gebruik hadden gemaakt van jurema om meer te weten te komen over hun praktijk. Tot haar verbazing merkte ze echter dat de gemeenschappen niet op de hoogte waren van het hallucinogene potentieel van de jurema-plant wanneer deze vermengd werd met een MAO-remmer en besloot daarom deze kennis met hen te delen. 

Toen ze door verschillende gemeenschappen in Brazilië reisde, liet ze hen de effecten van de jurema zien in combinatie met een MAO-remmer genaamd Peganum harmala, een combinatie waar ze al enige tijd onderzoek naar deed. Als de gemeenschappen de effecten zouden ervaren, zou er een staat van onrust volgen waarin een herinterpretatie van de jurema-rituelen zou ontstaan. Nu werden de hallucinogene eigenschappen van de juremaplant herontdekt door de gemeenschappen die er van oudsher gebruik van maakten. Wat deze gemeenschappen met dergelijke kennis zouden doen, bleef nog even op zich laten wachten. 

Sinds de eerste reis die Yatra naar Brazilië maakte, zijn er veel meer juremaculten ontstaan en bestaat er nu een nieuwe-leeftijdsbeweging waarbij de plant betrokken is. Op het moment van schrijven van deze blog is het mij nog onbekend of de gemeenschappen die kennis hebben gemaakt met de hallucinogene eigenschappen van de jurema, nieuwe praktijken hebben aangenomen om gebruik te maken van deze eigenschappen of niet. Desalniettemin kan men zich voorstellen dat een dergelijke herontdekking in ieder geval hun begrip van de plant enigszins heeft hervormd. 

Wat het juremamysterie betreft, was het vroeger al moeilijk om de jurema-geschiedenis te ontwarren om de oorsprong ervan beter te begrijpen, nu is deze taak nog moeilijker geworden. Als geen enkele andere plant lijkt jurema een symbool te zijn van verandering en aanpassing. In zijn geschiedenis is het een weerspiegeling van de gecompliceerde geschiedenis van de inheemse strijd en de culturele ontwikkeling van een gekoloniseerd land als Brazilië, waar de 'oorsprong' een tamelijk gecompliceerd onderwerp is om te bespreken.
 

Luna Science bachelor met ervaring in psychoactieve en medicinale planten. Contentschrijver, onderzoeker en antropologieliefhebber.

Luna is geboren in Brazilië, in het hart van de Pantanal-regio, waar 3 verschillende biomen elkaar ontmoeten en waar veel inheemse culturen op elkaar inwerken. Luna is zich altijd bewust geweest van de verschillende manieren waarop het leven kan worden geleefd. Diens missie is om zoveel mogelijk verschillende manieren van leven te verkennen en deze diversiteit te vieren waar hen ook gaat.

Meer over Luna